بررسی نقض حقوق شهروندی در اینستاگرام

شبکه اینستاگرام یکی از معروف‌ترین شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی است كه به دلیل نصب راحت‌ روی گوشی تلفن همراه، گسترش فراوانی یافته و در ایران نیز هواداران بسیاری را کسب کرده است. کاربران به‌وسیله دوربین تلفن همراه، می‌توانند در هر لحظه از شبانه روز، حتی با اینترنت‌های کم سرعت، در زمان کوتاهی تصاویر و فیلم‌هایی از لحظات زندگی خود را با سایر کاربران به اشتراک بگذارند. سوالات متداول در این زمینه را بررسی می کنیم.

• از جمله اتهام‌های اینستاگرام نقض حقوق شهروندی است، این نرم‌افزار چنین آسیبی دارد؟

به‌طور معمول تمام دستاوردهای نوین در عرصه ارتباطات ممکن است حقوقی همچون امنیت، آسایش و رشد فرهنگ در جوانان را نقض کنند البته این آسیب زمانی ایجاد می‌شود که این دستاوردها از نظارت و کنترل‌های لازم برخوردار نباشند؛ به این ترتیب لطمه‌های فراوانی به مردم وارد می‌شود و حقوق شهروندی مردم را نیز نقض می‌کند؛ در این راستا اگر مانند بسیاری از کشورها قوانینی در این خصوص وضع و مدیریت‌های کاربردی روی این فضا اعمال شود و همچنین مرزهای ورود و خروج و مصادیقی از این قبیل در این دستاوردهای نوین ارتباطی مشخص شود، می‌توان تا اندازه‌ای از حقوق شهروندی در برابر این نرم‌افزارها دفاع کرد. باید توجه داشته باشیم که مصادیق موارد نقض حقوق شهروندی نیز معین باید مشخص شود.

• در کشور ما نهادی وجود دارد که این مصادیق را معلوم و مشخص کند؟

بله، کمیته تعیین مصادیق مجرمانه وجود دارد اما عملکرد این کمیته کافی نیست و به‌طور حتم باید مقررات تشدید و شفاف‌سازی شود. در این خصوص در بعد مقررات و قوانین، باید آموزش‌های مفیدی نیز در اختیار کاربران قرار گیرد. به‌طوری که بتوانیم از این دستاوردهای نوین در بحث ارتباطات حداکثر استفاده را ببریم و بحث سر این باشد که دامنه منفی و سوء آن را کاهش دهیم.

• حریم خصوصی در اینستاگرام چگونه تعریف می‌شود؟

در کشور ما در بعد قانونگذاری و بخش مقررات در این حیطه ضعیف هستیم و هنوز قوانین و مقررات ما با تحولات گسترده‌ای که در عرصه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده است منطبق نیست. لازمه حل این مشکل این است که مجلس شورای اسلامی و متصدیان تقنینی کشور در این خصوص فکری کرده و قوانینی متناسب با شرایط روز جامعه و فرهنگ مردم کشورمان وضع کنند تا بتوان این‌گونه موارد را مدیریت کنیم. به نظر من اینستاگرام یکی از دستاوردهای نوین ارتباطی است و با در نظر داشتن فرهنگ و همسان‌سازی آن با فرهنگ‌های غریبه می‌تواند بدون نقض حریم خصوصی از آن بهره برد.

• آیا انتشار عکس‌ها و فیلم‌های مبتذل در اینستاگرام و دیگر فضاهای مجازی عنوان مجرمانه‌ای دارد؟

موضوع پیگیری انتشار عکس‌ها و فیلم‌ها در اینستاگرام و دیگر فضاهای مجازی جرم بوده و بر عهده پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) است. پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) می‌تواند با پیگیری و ردیابی، افراد خاطی را مشخص و بازداشت کند تا بر اساس قوانین مجازات شوند. یکی از معضلات و مشکلاتی که اینستاگرام و بقیه شبکه‌های اجتماعی دارند این است که آبرو، حیثیت و حریم خصوصی مردم ممکن است نقض شود و بارها دیده شده است که شهروندان بنا بر دلایلی به دلیل انتشار عکس‌های خود در چنین فضاهایی دچار مشکلات متعددی شده‌اند؛ اما نمی‌توان به بهانه اینکه برخی از این فضای مجازی و تبادل اطلاعات علیه امنیت و حریم خصوصی شهروندان سو استفاده می‌کنند،‌ با این فضاها و دستاوردهای آن مقابله کرد؛ بلکه باید با این پدیده به‌صورت جدی و حرفه‌ای روبه‌رو شد و با آموزش و مدیریت آگاهانه، استفاده درست از این فناوری را به شهروندان آموزش داد. مدیریت آگاهانه به معنای شفاف‌سازی در حوزه قوانین و مقررات است.

• آیا توهین به افراد در اینستاگرام و در صفحه‌های شخصی آنان قابل پیگیری است؟

هر نوع توهین و افترا بدون در نظر گرفتن چگونگی ابراز و بیان آن، چه از طریق فضاهای مجازی باشد یا در هر فضای واقعی دیگر، پیگرد قانونی خواهد داشت و فردی که مورد توهین قرارگرفته است می‌تواند از شخص خاطی شکایت کند. اگر اتهامات و نسبت‌های ناروا در این فضا منتشر و حریم‌خصوصی فرد نقض شود برابر قانون مجازات اسلامی این موضوع قابل پیگیری است؛ اما به نظرم به‌دلیل ظرافت‌ها و حساسیت‌هایی که در فضاهای مجازی وجود دارد باید قوانین مناسب‌تری وضع شود؛ قوانینی که این ظرافت‌ها و حساسیت‌ها را در نظر بگیرد و بدون نیاز به سانسور و محدودیت و ممنوعیت بتوان این فضاها را مدیریت کرد؛ بنابراین با قوانین موجود امکان پیگیری قضایی و حقوقی وجود دارد اما پیشنهاد من این است که سعی بر این داشته باشیم که قوانین به‌روزتری وضع شود.

• اگر فردی از ایران در صفحه‌های شخصی فرد مشهور خارجی از الفاظ زشت و توهین‌آمیز استفاده کند، امکان پیگری برای فرد زیان‌دیده وجود دارد؟

امکان پیگیری این مساله در کشور شخص زیان‌دیده وجود ندارد زیرا این جرم در ایران اتفاق افتاده و باید از مراجع قضایی ایران پیگیری‌های لازم به عمل آید. به هر حال قوانین و مقررات آثار درون مرزی دارند یعنی هر قانون و مقرراتی فقط مخصوص مرزهای همان کشور است و همین طور صلاحیت‌های هر دادگاهی هم برای همان کشور خواهد بود. به نظرم مبانی صلاحیتی دادگاه‌ها و حتی قوانین آن کشورها در خارج از مرزهای ایران محل سئوال و تردید است اما فرض بر این است که این جرم یا این اتهام در ایران اتفاق افتاده و هر کسی مرتکب جرمی شود باید در قبال آن پاسخگو باشد، به این ترتیب، افراد خارجی می‌توانند داخل مرزهای ایران این مسائل را پیگیری کنند.

• نحوه رسیدگی به شکایت در فضای سایبری چگونه است؟

همان‌گونه که گفته شد شاکی باید به پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) مراجعه کند تا آنها با تجهیزات و امکانات لازم و منابع انسانی ماهر اقدامات گسترده‌ای انجام و مجرم را شناسایی کنند؛ سپس متهم و پرونده وی بعد از تکمیل به دادسراهای فرهنگ و رسانه و مراجع قضایی خاص این موضوع ارسال می‌شود و در مورد آن دادرسی صورت می‌گیرد.

• آیا بر خرید و فروش در فضاهای مجازی از جمله اینستاگرام نظارت می‌شود؟

ما چند سالی است که معاملات الکترونیکی انجام می‌دهیم مانند خرید از سایت‌های مختلف اینترنتی و به لحاظ قانونی این کار منع نشده است البته به شرط اینکه مردم شرایط اساسی صحت معامله و مورد مربوط به محل انعقاد قرارداد را رعایت کنند و‌ خرید و فروش‌ها در چهارچوب الگوهای قانونی صورت گرفته است مشکلی ندارد، در غیر این صورت مشکل بوده و می‌توان برابر قانون علیه خاطیان شکایت مطرح کرد.