حقوق و تکالیف شهروندی

برای تفکر در حوزه ی حقوق و تکالیف شهروندی ابتدا این سوال مطرح می شود که حقوق شهروندی چیست ؟

چه کسانی می توانند این حقوق را داشته باشند ؟

و در کجا میتوان آن را جست و جو کرد؟؟؟

همانطور که می دانیم حقوق و تکالیف شهروندی در برابر هم قرار می گیرند و هر کسی در قبال حقی که به او تعلق می گیرد موظف است و وظیفه ای را باید انجام دهد و تکلیفی بر عهده ی او می باشد .

همچنین باید واژه ی شهروند توضیح داده شود و باید دانست یک شهروند در قبال حقوق شهروندی که به او تعلق می گیرد چه تکالیفی دارد ؟
شهروند کیست و تفاوت شهروند با شهرنشین چیست ؟؟؟

به اعتقاد کارشناسان امور اجتماعی و جامعه شناسان شهرنشینان زمانی که به حقوق یکدیگر و قوانین اجتماعی احترام می گذارند و به مسئولیت های خویش در قبال شهروندان دیگر و اجتماع عمل می نمایند به شهروند ارتقا می یابند.

مفهوم “شهروند” نه تنها در جامعه ی شهری بلکه در جامعه ی استانی و کشوری هم قابل تعریف است و همچنین با توجه به پیشرفت های تکنولوژی ارتباطات می توان “شهروندی” را برای جامعه ی جهانی نیز در نظر گرفت.

1. حقوق شهروندی را می توان این گونه بیان کرد که مجموعه ای است از تکالیف و مسئولیت های شهروندان در قبال یکدیگر و در قبال شهر و دولتی که در آن زندگی می کنند.
2. در این نوشتار سعی بر آن است که حقوق و تکالیف شهروندی مردم (شهروندان) در محله بررسی شود.برای این منظور ابتدا محله را تعریف می کنیم.اگر بخواهیم تعریفی ساده از محله داشته باشیم می توان گفت محله مجموعه ای از خانه های مجاور هم در یک فضای جغرافیایی خاص است.
3. بطور کلی حقوق مردم در محله را می توان شامل موارد زیر دانست که در هر مورد به شرح و توضیح آن خواهیم پرداخت:
   ایجاد امنیت پایدار :
   بعد از خوراک و پوشاک و مسکن می توان امنیت را از ضروریات زندگی عنوان کرد.امنیت مردم در محله را اینگونه می توان توصیف نمود : تدارك سلامت افراد جامعه در مقابل اقدامات خشونت آميز و رفع دغدغه‌هاي ذهني (احساس عدم امنيت) شهروندان.
4.  یکی از اولین و مهم ترین حقوق مردم(شهروندان) در محله ( یا شهر یا منطقه مورد سکونت) وجود یک امنیت پایدار است بطوریکه مردم بتوانند براحتی در محله حضور یابند و بدنبال تامین نیاز های معیشتی و فرهنگی و آموزشی و … خود و خانواده خود باشند و در سطح جامعه به منظور رفع احتیاجات مادی و معنوی آمد و شد نمایند.همچنین امنیت مساکن و منازل نیز به منظور احساس آرامش در زندگی عادی و خانوادگی شهروندان مد نظر است.
   حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری ها در محله:
   بی شک زمانیکه عده ی زیادی از مردم در یک ناحیه تجمع یافته و زندگی می نمایند مبحث مهمی به نام سلامت مطرح می شود.

یکی دیگر از حقوق شهروندان در محله انجام اعمالی است که سلامت مردم را تضمین می نماید.به عنوان مثال یکی از این موارد مهم که با سلامت شهروندان به طور مستقیم در ارتباط است نظافت و بهداشت محله است.

جمع کردن زباله ها و انتقال آن ها به خارج از فضای شهری و معدوم نمودن آن ها . هدایت فاضلاب های تولید شده در شهر به نقاط خارج از شهر (با ساخت و حفظ و نگهداری تجهیزات و زیر ساخت هایی که به این منظور در نظر گرفته می شود از جمله شبکه های زیرزمینی فاضلاب).

پاک نمودن آب راه ها از اشیاء و زباله ها و پسماند های احتمالی بمنظور جلوگیری از جمع شدن و ماندن آب در جوی ها که اصلی ترین مکان برای رشد و نمو حشرات و بویژه مگس و پشه است.

ضمن این که همه ی این موارد موجب می شود جمعیت حیوانات و حشرات موذی مثل موش و سوسک که بیماری زا و عوامل آلودگی هستند از سطح شهر پاک شود.همچنین از دیگر حقوق شهروندان در حوزه ی بهداشت و سلامت می توان به ایجاد درمانگاه ها و مراکز بهداشتی اشاره نمود.

دسترسی محلی به این اماکن برای درمان سریع تر و بخصوص در مواردی که فوریت های پزشکی مطرح است و باید در کمترین زمان مصدومین و بیماران به نقاط درمانی انتقال یابند بسیار حاوز اهمیت است.
جلوگیری از چاقی : چاقی موضوع مهمی است که امروزه اثبات شده رابطه ی مستقیمی با بیماری هایی همچون بیماری های قلبی و انواع سرطان و بیماری های غدد درون ریز و … دارد.

با گسترش شهر نشینی و تغییر سبک زندگی مردم و کم تحرکی و استفاده ی بیشتر از غذاهای چرب و سرخ کردنی و همین طور فست فود ها مشکل بزرگی در جوامع امروزی بوجود آمده که پیشگیری و ریشه کن کردن آن نیاز به فرهنگ سازی دارد.

یکی دیگر از حقوق و تکالیف شهروندی که در این زمینه می توان به آن اشاره نمود ایجاد فضاهای عمومی جهت ورزش است همانند پارک ها و فضاهای سبز بطوریکه در دسترسی محلی باشد و مردم در محله بتوانند به سهولت از آن استفاده نمایند.

ایجاد فضاهای سبز و همچنین در دسترس عموم قرار دادن وسایل ورزشی از عواملی است که می تواند از شیوع چاقی در مردم جلوگیری کند.
ایجاد پایگاه های فرهنگی – ورزشی – هنری
وجود فضاهایی به منظور فعالیت های فرهنگی هنری و ورزشی را می توان از حقوق دیگر شهروندان در محله دانست.اوقات فراغت و همچنین فعالیت های ضمن تحصیل و ضمن کار زمینه ساز رشد و شکوفایی در نوجوانان و جوانان و همچنین پویایی در سایر افراد محله است.

مساجد و سراهای محله و کتابخانه و باشگاه های ورزشی در رسیدن به هدف شهروند پویا و سالم لازم هستند.شهروندان و مردم محله نیازمند فضاهایی هستند تا بتوانند نیاز های معنوی خود را که آموزه های دینی و پرورشی است در آن محل تقویت کرده و استعداد های خود را شناخته و در رشد و شکوفایی آن تلاش نمایند.
زیبایی و پاکیزگی محله
یکی دیگر از حقوقی که به مردم یک محله تعلق می گیرد داشتن فضای سالم و پاکیزه و زیبا برای زندگیست.بدون شک زندگی در محله ی پاکیزه ضامن سلامتی اهل محله بوده و همچنین زیبا سازی محله تامین کننده آرامش روانی مردم در محله می باشد.
حمل و نقل و ترافیک محله
امروزه وسیله ی نقلیه جزئی جدا نشدنی از زندگی شهری است.از دیگر حقوقی که می توان برای مردم محله در نظر گرفت معابر و فضاهای مورد نظر برای رفت و آمد است.بطوریکه این جزء جدانشدنی تبدیل به یک معضل نشود و بتوان از آن بعنوان یک وسیله ی مطلبو برای زندگی بهتر استفاده کرد.
حال باید به این موضوع پرداخت که تکالیف و وظایف مردم در قبال خدماتی که تحت عنوان حقوق و تکالیف شهروندی به آنان خدمت رسانی می شود چیست.تمامی مواردی که بعنوان حقوق مردم محلی در نظر گرفته و بررسی شد می توان به عنوان تکلیف و وظیفه نیز به آن اشاره نمود.
شهروند فعال :
امروزه برای رعایت حقوق شهروندی نیاز به همکاری هر چه بیشتر خود شهروندان و مردم محله است.هر فرد باید بکوشد تا از شهروند منفعل به شهروند فعال ارتقا یابد تا هم خود از حقوق شهروندی خود بیشتر مطلع شود و هم امعه را از حالت منفعل به حات پویا تغییر دهد.

مطمئنا تمامی طرح هایی که به منظور رفاه مردم محله در حال اجرا می باشند با مشارکت خود مردم سرعت و پیشرفت چشمگیری داشته و موفق تر می باشد.
امنیت جامعه محور:
نقش مردم محله در حفظ امنیت انکار ناپذیر و مهم است.یکی از وظایفی که برای شهرنشین ها مطرح است مشارکت در حفط امنیت محله است.

“امنیت جامعه محور ” مسئله ای است که امروزه جامعه شناسان تاکید زیادی بر آن دارند.با تکیه بر این موضوع که هر شهروند در ایجاد و حفظ امنیت در محله نقش بسزایی دارد می توان این گونه عنوان کرد که بخش زیادی از امنیت محله را خود مردم می توانند تامین کرده و ارتقا بخشند.

با همکاری بیشتر با نهاد های ذیربط و همچنین رعایت وظایف شهروندی امنیت محله روز به روز بیشتر خواهد شد.
حفظ زیبایی محله :
فقط ایجاد فضاهای مناسب و زیبا کافی نیست.این تنها یک قدم است و برای این که همیشه از این زیبایی ها و امکانات استفاده شود مردم محله موظف هستند در حفظ مبلمان شهری و زیباسازی های ایجاد شده کوشا باشند.

هر شهروند موظف است نسبت به امکانات عمومی که در ختیار محله قرار گرفته احساس مسئولیت کند و نه تنها به آن آسیب نرساند و آن امکانات را تخریب ننماید بلکه در گسترش هر چه بیشتر آن نیز تلاش کند.بعنوان مثال می توان نقش زیادی در زیباسازی محوطه ی اطراف منزل و محل سکونت و یا محل کار خود داشته و همه ی زیباسازی های شهری را وظیفه ی نهاد های دولتی نداند.
حفظ پاکیزگی محله :
هر شهروند موظف است در حفظ پاکیزگی محله خود بکوشد.نریختن زباله و همکاری با افرادی که در راستای پاک سازی فعالیت می کنند و همچنین رعایت نکات بهداشت عمومی از جمله ی این وظایف است.این نکته را باید همواره یادآوری نمود که ایجاد آلودگی ها در درجه اول به خود ما آسیب می رساند.

اگر در محله مورد سکونت و یا محل کار و … نظافت فردی و جمعی رعایت نشود آلودگی و بیماری هایی که توسط حشرات موذی و جانوران فرصت طلب ایجاد شده و منتقل می شوند گریبان همه را خواهد گرفت.
حفظ ایمنی در محله :
هر شهروند در مورد حقوق و تکالیف شهروندی موظف است ایمنی خود و سایر افراد را در نظر داشته و تمام اعمال و برنامه های خود را در این راستا قرار دهد.بعنوان مثال ساخت و ساز یا تخریب و تعمیر و … باید به طوری صورت گیرد که ایمنی مردم و همسایه ها در محله تامین شود و موجب آسیب و خسارت به دیگران نشود.یا در مثالی دیگر می توان به رعایت نکاتی اشاره نمود که موجب تخریب معابر شده و خسارت های جانی و مالی به دیگران وارد می سازد.
با توجه با مطالبی که ذکر شد می توان به این دیدگاه و این نتیجه رسید که برخورداری از حقوق شهروندی منوط به رعایت وظایف شهروندی است.زندگی شهری زمانی با کیفیت بالا تداوم می یابد که شهروندان از حالت منفعل به شهروند فعال ارتقا یابند و با مشارکت و همکاری این شهروندان فعال دست در دست مسئولین و نهاد ها داده و در ساختن شهری زیبا و امن و با کیفیت بکوشند

تعریف اصطلاح شهروندی

شهروندی (انگلیسی: Citizenship) همانطور که روشن است از مشتقات شهر (City) است . شهروندی را قالب پیشرفتهٔ «شهرنشینی» می‌دانند.

به باور برخی از کارشناسان، شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام گذارده و به مسئولیت‌های خویش در قبال شهر و اجتماع عمل نمایند به «شهروند» ارتقاء یافته‌اند.
شهروندی تا پیش از این در حوزهٔ اجتماعی شهری بررسی می‌شد اما پس از آن شهروندی مفاهیم خود را به ایالت و کشور گسترش داده‌است، اگرچه امروزه بسیاری به شهروندی جهانینیز می‌اندیشند. حقوق و تکالیف شهروندی امروزه کاربردها و معانی مختلفی یافته‌است.
شهروند و حقوق شهروندی
یک شهروند یک عضو رسمی یک شهر، ایالت یا کشور است. این دیدگاه، حقوق و مسئولیت‌هایی را به شهروند یاد آور می‌شود که در قانون پیش بینی و تدوین شده‌است.

از نظر حقوقی، جامعه نیازمند وجود مقرراتی است که روابط تجاری، اموال، مالکیت، شهرسازی، سیاسی و حتی مسائل خانوادگی را در نظر گرفته و سامان دهد.

ازاین رو از دید شهری موضوع حقوق شهروندی، روابط مردم شهر، حقوق و تکالیف آنان در برابر یکدیگر و اصول و هدف‌ها و وظایف و روش انجام آن است.

همچنین نحوه اداره امور شهر و کیفیت نظارت بر رشد هماهنگ شهر است که می‌توان بعنوان مهمترین اصولی بدانیم که منشعب از حقوق اساسی کشور است.

در واقع حقوق شهروندی آمیخته‌ای است از وظایف و مسئولیت‌های شهروندان در قبال یکدیگر ، شهر و دولت یا قوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تامین آن حقوق بر عهدهٔ مدیران شهری(شهرداری)، دولت یا به طور کلی قوای حاکم می‌باشد.

به مجموعه این حقوق و مسئولیت‌ها ، «حقوق شهروندی» اطلاق می‌شود.

شهروندی پویا
شهروندی اشاره به زندگی روزمره، فعالیتهای فردی و کسب و کار افراد اجتماع و همچنین فعالیتهای اجتماعی ایشان دارد و بطور کلی مجموعه‌ای از رفتار و اعمال افراد است. شهروندی پویا یا شهروندی فعال در واقع از این نگرش برخاسته‌است.

حقوق و تکالیف شهروندی از این منظر، مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌های فردی و اجتماعی است. فعالیتهایی که اگرچه فردی باشند اما برآیند آنها به پیشرفت وضعیت اجتماعی کمک خواهد کرد. همچنین است مشارکتهای اقتصادی، خدمات عمومی، فعالیتهای داوطلبانه و دیگر فعالیتهای اجتماعی که در بهبود وضعیت زندگی همه شهروندان موثر خواهد افتاد. در واقع این نگاه ضمن اشاره به حقوق شهروندی مدون و قانونی در نگاه کلی‌تر به رفتارهای اجتماعی و اخلاقی می‌پردازد که اجتماع از شهروندان خود انتظار دارد. دریافت این مفاهیم حقوق و تکالیف شهروندی نیازمند فضایی مناسب برای گفت‌وگو و مشارکت مردم با نقطه نظرات متفاوت و نظارت عمومی است.
آموزش شهروندی
آموزش شهروندی بطور غیر رسمی در خانه یا محل کار یا کارگاه‌های آموزشی و یا بطور رسمی بصورت سرفصل درسی مجزا در مدارس و حتی مدارس ابتدایی و یا بصورت رشته تحصیلی دانشگاهی در واقع به شهروندان می‌آموزد که چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت پذیر باشند.

در واقع مبنای این آموزشها پرورش یک شهروند نمونه یا شهروند خوب یا ارائه یک الگوی شهروندی نیست بلکه به آنان می‌آموزد که چگونه تصمیمات خود را با توجه به مسئولیت‌هایشان در قبال اجتماع و زندگی فردی خود اتخاذ نمایند.

تربیت شهروندی، یکی از فروع شهروندی است که باتوجه به تحولات سریع اجتماعی، فن‌آوری و سیاسی دوران معاصر، ازجمله دلمشغولی‌های برنامه‌ریزان و سیاستگذاران تعلیم و تربیت کشورهای جهان به شمار می‌آید.

در کشورهای توسعه یافته مفاهیم حقوق و تکالیف شهروندی از دوران کودکی تا نوجوانی آموزش داده می‌شود و دولت نیز آموزش‌های لازم را در اختیار والدین و معلمان قرار می‌دهد. در انگلیس از سال ۲۰۰۲ میلادی ، آموزش شهروندی و آشنایی با آن بطور رسمی در برنامه درسی مدارس از سنین ۱۱ تا ۱۶ سالگی قرار گرفت. اهداف این آموزش‌ها عموما موارد ذیل است:

• آشنایی با حقوق و مسئولیت‌های شهروندی
• بحث و بررسی درباره سرفصلها و موضوعات مهم شهروندی
• فهم و شناخت جامعه و آشنایی با فعالیتهای اجتماعی
• مشارکت فعال در یک برنامه اجتماعی یا گروهی
• حقوق مصرف کننده
  امروزه به دلیل تنوع نیازها و تخصصی شدن مشاغل ، افراد یک خانواده برای تامین حداقل مایحتاج مصرفی خود نیازمند استفاده از کالاها و خدمات عرضه شده توسط دیگران هستند .
• از اینرو نیاز به کالاهای مصرفی و خدمات یک نیاز ضروری و اجتناب ناپذیر است که هرگونه اختلال در تولید و توزیع آنها می تواند جامعه و مدیریت آن را به چالش بکشاند و علاوه بر زیانهای مادی صدمات و زیانهای معنوی را نیز متوجه مصرف کننده نماید .

مفاهیم شهروندی

مفهوم حقوق بشر اغلب در کنار دو مفهوم «حقوق اساسی» و «حقوق شهروندی» مطرح می‌شود. این سه مفهوم، گاه مترادف جانشین یکدیگر به کار می‌روند اما در تفکیک مفهومی مرزهای ظریفی میان این مفاهیم سه گانه و دلالت موضوعی وجود دارد.
می‌توان گفت حقوق شهروندی آن بخش از حقوق اساسی است که در قانون اساسی هر کشوری شکل «ملی» به خود می‌گیرد و فقط شامل حال شهروندان همان کشور خاص می‌شود (مانند حق مشارکت سیاسی که ملهم از حقوق بشر در شکل نسبی آن است.)

بسیاری براین عقیده‌اند که قوانین موضوعه هر کشوری تاثیر مستقیم از مفهوم شهروندی و حقوق شهروندی می‌پذیرد.

بعضی شهروندی را در ابعاد اجتماعی، سیاسی و مدنی تقسیم بندی می‌کنند اما به نظر می‌رسد در دسته بندی کلی می‌توان حقوق و تکالیف شهروندی را در مسئولیتهای فردی و اجتماعی شهروندان و همچنین مسئولیت‌های دولت در قبال شهروندان بررسی کرد.

با نگاهی کلی در جوامع مختلف می‌توان بخشی ازاین مفاهیم مشترک را عنوان و تکمیل کرد.
مسئولیت‌های اجتماعی
شهروندان به طور داوطلبانه امکانات خود را جهت کمک به پیشرفت و بهبود شهر به کار می‌گیرند. شهروندان فعال با توجه به تخصص و استعداد خود در سازمانها و کمیته‌های محلی گوناگون نظیر انجمن اولیا و مربیان و سازمان‌های غیردولتی عضویت و فعالیت می‌کنند.

شرکت در نشست‌ها و اجتماعات شهری، حضور در محکمه‌های عمومی، هیات منصفه یا هیات‌های حل اختلاف، مشارکت در پروژه‌های اجتماعی برای پیشرفت جامعه و همچنین یافتن مشکلات و راه‌حل آن‌ها بسیار سودمند خواهد بود.

صاحبنظران برین عقیده‌اند که اجتماعات محلی، و نهادهای مردم محور می‌توانند با ارائه رفتارهای جدید و نهادینه ساختن آنها در جوامع، نقش موثری در ایجاد و بازتولید مفهوم شهروندی ایفا نمایند.
مسئولیت‌های فردی
رای دادن:حق رای در عین حالی که، از نظر بسیاری، از جمله مسئولیت‌های شهروندی محسوب می‌گردد اما در واقع یک امتیاز نیز می‌باشد. کسانی که رای نمی‌دهند در واقع صدایشان در دولت شنیده نمی‌شود.
قبل از هر رای‌گیری، اطلاعات مربوط به موضوع یا نامزدها باید بصورت شفاف به اطلاع شهروندان برسد.

خدمت در ارتش: در زمان جنگ، هر مردی که توانایی بدنی دارد، برای جنگ فراخوانده می‌شود. در زمان صلح نیز به صورت خدمت اجباری سربازی و یا داوطلبانه در نیروهای مسلح حاضر می‌شوند.
در بعضی ایالات یا مناطق محلی، ممکن است به افرادی فرمان داده شود تا در دستگیری مجرمین یا برای برقراری صلح و امنیت یا اجرای یک فرمان به کلانتر کمک کنند.

احترام به قانون و حقوق دیگران: هر شهروندی می‌بایست از قوانین اجتماع، ایالت و کشوری که در آنجا زندگی می‌کند، پیروی کند.
هر شهروندی می‌بایست به حقوق دیگران احترام بگذارد.

پرداخت مالیات: هر شهروندی موظف به پرداخت مالیات بر درآمد و دیگر عوارض قانونی بر اساس درستکاری و راستی و سرموقع می‌باشد.
مسئولیت‌های دولت
از جمله مسئولیت‌های دولت، خرج نمودن مالیات و عوارض دریافتی توسط بخش‌های دولتی جهت ارائه خدمات زیر، به شهروندان است :

1. حفاظت از جان و مال و حقوق و امنیت شهروندان: توسط پلیس، آتش‌نشانی، امداد در حوادث و بلایای پیش بینی نشده، دادگاه و سامانه قضایی و نیروهای مسلح.
2. بهداشت و سلامتی: آب و غذای سالم، بازرسی از شیر و گوشت، نگهداری از بیمارستان‌ها.
3. آموزش : مدرسه‌ها و کتابخانه‌های عمومی.
4. نگهداری:تعمیر و ساخت جاده‌ها، بزرگراه‌ها و خیابان‌ها و راه آهن.
5. حفاظت و نگهبانی از منابع طبیعی، جنگل‌ها و محیط‌زیست.
6. حفاظت از پس‌اندازها، با بازرسی از بانک‌ها و ضمانت حساب‌های بانکی.
7. کمک و جبران خسارات : در موارد پیش بینی نشده مانند سیل، زلزله و خشکسالی.

شهروندی در ایران

تا قبل از این در ایران ، حقوق شهری و شهروندی تنها از منظر شهر و شهرنشینی مطرح می‌گردید و حقوق و تکالیف شهروندی رابطه متقابل یک شهرنشین با شهر و مدیران شهری و شهرداری دیده می‌شد و حقوق شهروندی را در گرو تصویب نقشه جامع شهر میدیدند.
اما استفاده از واژه شهروند و شهروندی یا حقوق شهروندی در سال‌های اخیر در میان حقوقدانان و مجامع قانونی و حقوقی دید جامعتری یافت.

در سال ۸۳ قانونی با عنوان « احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی » به تصویب مجلس رسید و به نام « بخشنامه حقوق شهروندی » در قوه قضائیه،دستورکار واحدها گردید. رئوس مهم این قانون درباره نحوه بازداشت و بازجویی و منع شکنجه و رفتار با متهمان توسط ضابطین و مجریان قضایی بود.

در ایران به کودکانی که یکی از والدین آن‌ها شهروند کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان باشد با مشکل شهروندی روبرو هستند. سالانه ۱۲ هزار دختر ایرانی با اتباع بیگانه ازدواج می‌کنند. به استناد آمارهای منتشرشده ۳۳ هزار فرزند حاصل از ازدواج دختران مشهد با اتباع بیگانه بدون شناسنامه هستند.

قواعد تابعیت در قانون مدنی ایران آورده شده‌اند. جلد دوم قانون مدنی مصوب ۱۳۱۳ با اصلاحات بعدی، در شماری از مواد خود به شرایط کسب تابعیت ایرانی، سلب تابعیت و بازگشت به تابعیت اختصاص پیدا کرده‌است. ماده ۹۷۶ قانون مدنی کسانی را که ایرانی هستند بر شمرده و ماده ۹۷۹ شرایطی را که بیگانگان می‌توانند به تابعیت ایرانی درآیند مقرر نموده‌است. ماده ۹۷۹ اعلام می‌دارد: «اشخاصی که دارای شرایط ذیل باشند می‌توانند تابعیت ایران را تحصیل کنند.

۱- به سن هجده سال تمام رسیده باشند.
۲- پنج سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشند.
۳- فراری از خدمت نظامی نباشند.
۴- در هیچ مملکتی به جنج مهم یا جنایت غیرسیاسی محکوم نشده باشند. در مورد فقره دوم این ماده مدت اقامت در خارجه برای خدمت دولت ایران در حکم اقامت در خاک ایران است.
شهروندی در افغانستان
در قانون اساسی افغانستان از واژه تبعه استفاده شده‌است. از مهم‌ترین عوامل اخلال در روند شهروندی در افغانستان معاصر، جنگ‌سالاری، مردسالاری، و نژادپرستی و قوم‌گرایی) نام برده می‌شود.

جنگ‌سالاری در ۲۵۰ سال اخیر تاریخ افغانستان مبنای جامعه بوده‌است و هر گروهی که قدرت نظامی بیشتر داشته‌است از قدرت سیاسی برخوردار می‌شده‌است. مردسالاری نیز در جامعه افغانستان ریشه دوانده‌است، چنانکه زنان که نیمی از شهروندان هستند در عمل همچنان از حضور در جامعه افغانستان بازمانده‌اند.

ایالات متحده آمریکا
نوشتار اصلی: منشور حقوق ایالات متحده آمریکا
حقوق شهروندی و حقوق و تکالیف شهروندی آزادی مردم ایالات متحده آمریکا در منشور حقوق ایالات متحده آمریکا که در سال ۱۷۹۱ (میلادی) به قانون اساسی آن کشور الحاق گردید، مشخص و حراست شده‌است . مهم‌ترین حقوق شهروندی در ایالات متحده آمریکا بر اساس این منشور عبارتند از:

متمم یکم: آزادی مذهب و آزادی بیان
متمم دوم: آزادی مالکیت و حمل اسلحه
متمم سوم: حراست از مالکیت مسکن افراد در زمان صلح و جنگ
متمم چهارم: حق امنیت جان، مسکن و مالکیت افراد در برابر تفتیش و توقیف
متمم پنجم تا هشتم: دادرسی، محاکمه و مجازات عادلانه
متمم نهم: منحصر نشدن حقوق و آزادی افراد به موارد بیان شده
متمم دهم: محفوظ داشتن اختیاراتی که به موجب قانون اساسی به دولت فدرال اعطا نگردیده و یا برای ایالت‌ها ممنوع نشده، برای ایالت‌ها یا مردم.
منبع : http://fa.wikipedia.org
از آنجا كه حفظ كرامت و ارزش والاي انساني و احترام به آزاديهاي مشروع و حقوق شهروندي و رعايت اصول و ارزشهاي اسلامي در گرو اقدامات صحيح و عادلانه مسئولان قضايي، انتظامي و اطلاعاتي كشور مي باشد، توجه كليه قضات شريف، ضابطين، بازجويان و ناظران زندانها و بازداشتگاههاي سراسر كشور را به نكات ذيل جلب مي نمايم.

۱-كشف و تعقيب جرائم و اجراي تحقيقات و صدور قرارهاي تأمين و بازداشت موقت مي بايد مبتني بر رعايت قوانين و با حكم و دستور قضايي مشخص و شفاف صورت گيرد و از اعمال هرگونه سلايق شخصي و سوءاستفاده از قدرت و يا اعمال هرگونه خشونت و يا بازداشت هاي اضافي و بدون ضرورت اجتناب شود.
۲-محكوميت ها بايد برطبق ترتيبات قانوني و منحصر به مباشر، شريك و معاون جرم باشد و تا جرم در دادگاه صالح اثبات نشود و رأي مستدل و مستند به مواد قانوني و يا منابع فقهي معتبر (درصورت نبودن قانون) قطعي نگرديده اصل بر برائت متهم بوده و هركس حق دارد در پناه قانون از امنيت لازم برخوردار باشد.
۳-محاكم و دادسراها مكلفند حق دفاع متهمان و مشتكي عنهم را رعايت كرده و فرصت استفاده از وكيل و كارشناس را براي آنان فراهم آورند.
۴-با دادخواهان و اشخاص در مظان اتهام و مرتكبان جرايم و مطلعان از وقايع و كلاً در اجراي وظايف محوله و برخورد با مردم، لازم است اخلاق و موازين اسلامي كاملاً مراعات گردد.
۵-اصل منع دستگيري و بازداشت افراد ايجاب مي نمايد كه در موارد ضروري نيز به حكم و ترتيبي باشد كه در قانون معين گرديده است وظرف مهلت مقرره پرونده به مراجع صالح قضايي ارسال شود و خانواده دستگيرشدگان در جريان قرار گيرند.
۶-درجريان دستگيري و بازجويي يا استطلاع و تحقيق، از ايذاي افراد نظير بستن چشم و ساير اعضاء، تحقير و استخفاف به آنان، اجتناب گردد.
۷-بازجويان و مأموران تحقيق از پوشاندن صورت و يا نشستن پشت سر متهم يا بردن آنان به اماكن نامعلوم و كلاً اقدام هاي خلاف قانون خودداري ورزند.
۸-بازرسي ها و معاينات محلي، جهت دستگيري متهمان فراري يا كشف آلات و ادوات جرم براساس مقررات قانوني و بدون مزاحمت و در كمال احتياط انجام شود و از تعرض نسبت به اسناد و مدارك و اشيايي كه ارتباطي به جرم نداشته و يا به متهم تعلق ندارد وافشاي مضمون نامه ها و نوشته ها و عكس هاي فاميلي و فيلم هاي خانوادگي و ضبط بي مورد آنها خودداري گردد.
۹- هرگونه شكنجه متهم به منظور اخذ اقرار و يا اجبار او به امور ديگر ممنوع بوده و اقرارهاي اخذ شده بدينوسيله، حجيت شرعي و قانوني نخواهد داشت.
۱۰-تحقيقات و بازجويي ها، بايد مبتني بر اصول و شيوه هاي علمي قانوني و آموزش هاي قبلي و نظارت لازم صورت گيرد و با كساني كه ترتيبات و مقررات را ناديده گرفته و در اجراي وظايف خود به روش هاي خلاف آن متوسل شده اند، براساس قانون برخورد جدي صورت گيرد.
۱۱-پرسش ها بايد، مفيد و روشن و مرتبط با اتهام يا اتهامات انتسابي باشد و از كنجكاوي در اسرار شخصي و خانوادگي و سؤال از گناهان گذشته افراد و پرداختن به موضوعات غيرمؤثر در پرونده مورد بررسي احتراز گردد.